Nahiv

Muttasıl Zamirler

Kelimeye bitişik zamire muttasıl zamir denir. Muttasıl zamir fiile birleştiği gibi isimlerin ve (harf-i cer gibi) harflerin de sonuna birleşir. Fiillerin sonuna birleşen şahıs zamirleri o cümlenin fâili olur. Şimdiye kadar gördüğümüz mâzî fiillere birleşen zamirler hep fâil muttasıl şahıs zamirleridir.

Örnek:

كَتَبْناَ (Biz yazdık) ve كَتَبْتُ (Ben yazdım) fiilindeki تُ  ve ناَ zamirleri fâildir. Halbuki fâilin harekesi merfû (zamme) hükmündedir. Ancak zamirler mebnî olduklarından mahallen merfûdurlar (son harflerinin harekesi mahalleri itibariyle ötre konumundadır).

İlgili Makaleler
الدَّرْسَ كَتَبْناَ Dersi yazdık
Mef’ûl Fiil+Fâil

Fiillere birleşen fâil muttasıl zamirler hatırlanacağı gibi toplu olarak şöyledir:

Çoğul İkil Tekil
وُا (onlar) اَ (o ikisi) (o) Müzekker
ْنَ (onlar) تاَ (o ikisi) (o) Müennes
تُمْ (sizler) تُماَ (siz ikiniz) تَ (sen) Müzekker
تُنَّ (sizler) تُماَ (siz ikiniz) تِ (sen) Müennes
ناَ (bizler) ناَ (biz ikimiz) تُ (ben) Müzekker & Müennes

Fiillere birleşen bu fâil zamirler isimlere birleşmez. Aşağıda söz konusu edeceğimiz zamirler ise hem isimlerin sonuna hem de mef’ûl zamirler olarak fiillerin sonuna birleşirler:

İsimlerin sonuna birleşen bitişik zamirler

İsimlerin sonuna birleşen zamirler, isim tamlaması [muzâf (tamlanan)-muzâfun ileyh (tamlayan)] şeklinde o ismin kime ait olduğunu bildirir. Sonuna zamir alan kelime ise artık harf-i tarif almaz. Çünkü zaten belirli hale gelmiştir. Örnek:

قَلَمُكَ Senin Kalemin
M.ileyh + Muzâf

İsimlerin sonuna eklenen birleşik zamirlerin tablo halinde gösterimi şu şekildedir:

Çoğul İkil Tekil
قَلَمُهُمْ (onların kalemi) قَلَمُهُماَ (o ikisinin kalemi) قَلَمُهُ (onun kalemi) Müzekker
قَلَمُهُنَّ (onların kalemi) قَلَمُهُماَ (o ikisinin kalemi) قَلَمُهَا (onun kalemi) Müennes
قَلَمُكُمْ (sizlerin kalemi) قَلَمُكُمَا (ikinizin kalemi) قَلَمُكَ (senin kalemin) Müzekker
قَلَمُكُنَّ (sizlerin kalemi) قَلَمُكُمَا (ikinizin kalemi) قَلَمُكِ (senin kalemin) Müennes
قَلَمُناَ (bizim kalemimiz) قَلَمُناَ (ikimizin kalemi) قَلَمِي (benim kalemim) Müzekker & Müennes

Dikkat

 

Zamirlerin harekesi değişmez fakat zamirden önceki ismin harekesi fâil mef’ûl vs. oluşuna yani cümledeki yerine göre hareke alır. Ancak mütekellim yâ’sı (ي) birleşen ismin son harfinin harekesi her durumda esre olarak harekelenir.

Örnek:

مَدْرَسَتِي – okulum
صَدِيقِي – arkadaşım

Zamirle birleşen isimlerin harf-i cerden sonra gelmeleri durumunda, isimler esre olsa da zamirlerin harekesinin değişmeyeceği unutulmamalıdır. Sadece gâiblerdeki (he ه ) li zamirlerin (ه) harflerinin harekesi ses uyumundan dolayı esre olur. Diğeriyle karıştırılmaması için gâibe müennes olduğu gibi kalır:

Çoğul İkil Tekil
إِلَى بَيْتِهِمْ (onların evine) إِلَى بَيْتِهِماَ (o ikisinin evine) إِلَى بَيْتِهِ (onun evine) Müzekker
إِلَى بَيْتِهِنَّ (onların evine) إِلَى بَيْتِهِماَ (o ikisinin evine) إِلَى بَيْتِهَا(onun evine) Müennes
إِلَى بَيْتِكُمْ (sizlerin evine) إِلَى بَيْتِكُمَا (o ikisinin evine) إِلَى بَيْتِكَ (senin evine) Müzekker
إِلَى بَيْتِكُنَّ (sizlerin evine) إِلَى بَيْتِكُمَا (o ikisinin evine) إِلَى بَيْتِكِ (senin evine) Müennes
إِلَى بَيْتِنَا (bizim evimize) إِلَى بَيْتِنَا (ikimizin evine) إِلَى بَيْتِي (benim evime) Müzekker & Müennes

Fiillerin sonuna birleşen birleşik zamirler

Söz konusu bu birleşik zamirler fiillerin sonuna birleştiği takdirde o cümlenin mef’ûlü olurlar. Mâzî fiilin her sigasının sonuna gelebilecek mef’ûl zamirlerin çekim tablosunu كَتَبَ  fiilinde şöyle gösterebiliriz:

Çoğul İkil Tekil
كَتَبَهُمْ كَتَبَهُمَا كَتَبَهُ Müzekker
كَتَبَهُنَّ كَتَبَهُماَ كَتَبَهاَ Müennes
كَتَبَكُمْ كَتَبَكُماَ كَتَبَكَ Müzekker
كَتَبَكُنَّ كَتَبَكُماَ كَتَبَكِ Müennes
كَتَبَنَا كَتَبَنَا كَتَبَنِى Müzekker & Müennes

Burada çekilen tablo كَتَبَ fiiline aittir. Fiilin diğer tüm siygalarına bu zamirler eklenebilir. Ancak fiillerin sonuna birleşen şahıs zamirleri (fâil zamirler) ile mef’ûl zamirler karıştırılmamalıdır. Örneğin;  كَتَبْناَ (Biz yazdık) ve كَتَبْتُ (Ben yazdım) fiilindeki تُ  ve ناَ zamirleri fâildir. (كَتَبْناَهُ) kelimesindeki (هُ) zamiri ise mef’ûldür.

الدَّرْسَ كَتَبْناَ Dersi yazdık
Mef’ûl Fiil+Fâil
كَتَبْناَهُ Onu yazdık.
Fiil+Fâil+Mef’ûl

Diğer örnekler:

كَتَبْتَهُ – Onu yazdın
كَتَبْتُكَ – Seni yazdım
وَجَدْتُنَّهُمْ – Onları buldunuz
شَرِبْتَهُ – Onu  içtin

ise muttasıl meful zamirdir. هُمْ  muttasıl fâil zamir, تُنَّ ibaresinde وَجَدْتُنَّهُمْ Mesela

Dikkat

 

Fâil durumunda olan gâib cemi müzekker zamirini (وا), mef’ûl zamire bağlarken cemi alâmeti olan vav ve elifin elifi düşer:

وَجَدوُا + هُمْ  – وَجَدوُهُمْ (onları buldular)

Dikkat

 

Muhâtab cemi müzekkerin son harfi olan cezimli mimin (تُمْ  ) cezmini kaldırıp ötre ve vav koymak suretiyle meful zamire bağlarız. Yani تُمْ fâil zamirine bir başka mef’ûl zamirin bitişmesi halinde geçiş, mime eklenen bir vâv ile yapılır:

وَجَدْتُمُ + هُمْ – وَجَدْتُمُوهُمْ (onları buldunuz)

Dikkat

 

كَتَبَنِى (beni yazdı) de yeralan ن harfine Arapça’da nûn-u vikâye (koruyucu nun) denir. Fiil, muttasıl mütekellim zamiri olan ي ile birleştiğinde araya bir ن gelir. كَتَبَنِي örneğindeki ن  harfi üstünle biten fiilin sonunu esreden korumuştur:

وَجَدْتَنيِ – Beni buldun.
وَجَدوُنيِ – Beni buldular.

Dikkat

 

Muttasıl  …هُمْ  ve…كُمْ   zamirlerinden sonra hemze-i vasıl’dan olan harfi tarif gelirse geçiş, sonlarındaki sakin mimlerin ötre ile harekelenmesi ile olur.

شَكَرَ + كُمْ + الرَّجُلُ = شَكَرَكُمُ الرَّجُلُ

Harflerin sonuna birleşen zamirler

Harf-i cerler ismin önüne geldikleri gibi ismin yerini tutan zamirle de birleşir. Harf-i cerle birleşen zamirlerin çekimi şöyledir:

Çoğul İkil Tekil
مِنْهُمْ (onlardan) مِنْهُمَا (o ikisinden) مِنْهُ (ondan) مِنْ
مِنْهُنَّ (onlardan) مِنْهُمَا (o ikisinden) مِنْهَا (ondan)
مِنْكُمْ (sizlerden) مِنْكُمَا (siz ikinizden) مِنْكَ (senden)
مِنْكُنَّ (sizlerden) مِنْكُمَا (siz ikinizden) مِنْكِ (senden)
مِنَّا (bizlerden) مِنَّا (ikimizden) مِنِّي (benden)
إلَيْهِمْ (onlara) إلَيْهِماَ (o ikisine) إلَيْهِ (ona) إلى
إلَيْهِنَّ (onlara) إلَيْهِمَا (o ikisine) إلَيْهَا (ona)
إلَيْكُمْ (sizlere) إلَيْكُمَا (ikinize) إلَيْكَ (sana)
إلَيْكُنَّ(sizlere) إلَيْكُمَا (ikinize) إلَيْكِ (sana)
إلَيْنَا (bize) إلَيْنَا (ikimize) إِلَيَّ (bana)

Dikkat

 

لـِ harf-i ceri isme birleşirse لـِ   olarak esre ile, mütekellim ya’sı hariç zamire birleşirse لَـ   olarak üstün hareke ile bağlanır. Cümlenin başında gelirse mülkiyet (var manası) ifade eder.

لِرَجَبٍ      Halid için, Halid’in veya Halid’in var (Halid’e ait) (isme birleşmiş),

لَهُ        Onun için,  onun, onun var (zamire birleşmiş),

لِي        Benim için,  benim, benim var (mütekellim ya’sına birleşmiş).

لِ   harf-i cerinin zamirle birleşmesini gösteren tablo şu şekildedir:

Çoğul İkil Tekil
لَهُمْ (onların) لَهُمَا (o ikisinin) لَهُ (onun) لِ
لَهُنَّ (onların) لَهُمَا (o ikisinin) لَهَا (onun)
لَكُمْ (sizlerin) لَكُمَا (siz ikinizin) لَكَ (senin)
لَكُنَّ (sizlerin) لَكُمَا (siz ikinizin) لَكِ (senin)
لَنَا (bizim) لَنَا (ikimizin) ليِ (benim)

Dikkat

 

كُمْ ve هُمْ zamirleri gibi kendinden önceki harfi ötreli olup cezimle biten kelimelerden sonra harf-i tarife geçiş ötre ile olur:

هُمْ + الْفُقَراَءُ  = هُمُ الْفُقَرَاءُ