Nahiv

Etken ve Edilgen (Malum ve Meçhul) Fiiller

Faili belli olup olmaması yönünden fiiller iki kısma ayrılır. Bunlar;

  1. Malum fiiller
  2. Meçhul fiiller

Faili belli olan fiillere malum fiil denir. Faili belli olmayan fiillere de meçhul fiil denir. Malum bir fiil meçhul yapılabilir. Aynı şekilde meçhul bir fiil de malum yapılabilir. Bunun için fiilde bazı değişiklikler yapmak gerekmektedir.

Anlamı Meçhul fiil Anlamı Malum fiil
Ders anlaşıldı. فُهِمَ الدَّرْسَ Muhammet dersi anladı. فَهِمَ مُحَمَّدٌ الدَّرْسَ
Ders anlaşılıyor. يُفْهَمُ الدَّرْس Muhammet dersi anlıyor. يَفْهَمُ مُحَمَّدٌ الدَّرْس

Yukarıdaki örneklerde فَهِمَ fiili mazi malum iken فُهِمَ şeklinde meçhul yapılmıştır. يَفْهَمُ fiili de muzari malum iken يُفْهَمُ şeklinde meçhul yapılmıştır.

İlgili Makaleler

Şimdi fiillerin nasıl meçhul yapıldığını maddeler halinde anlatalım.

  1. Mazi fiillerin meçhul yapılması.
  • Mazi fiiller fetha, zamme yada sükun üzere mebnidir. Meçhule çevrildiğinde bu durumda herhangi bir değişiklik olmadan kalır.
  • Sondan bir önceki harfe kesra verilir.
  • Diğer harekeli harfler zamme ile harekelenir.
  • Sakinlere dokunulmaz.

Üç harfli mazilerin meçhule dönüştürülmesi için فُعِلَ, فُعِلُوا ve فُعِلْنَ kalıblarına sokulmaları pratik olarak kullanılabilir. Buna göre son harf olan lam harfi, fetha, zamme yada sükun üzere mebni kalır. Sondan bir önceki harf olan ayın harfe kesra verilir. Diğer harekeli harf olan fâ harfi ise zamme ile harekelenir. Başka da harekeli yada sakin bir harf kalmamış oluyor. Fiil ziyadeli bablardan olursa harf sayısı artmış olacağından iki zammeli, iki sakin harfe kadar ulaşılabilir. اِسْتَغْفَرَ fiilinden اُسْتُغْفِرَ gibi. Bunlarda ilk üç kural aynen uygulanmıştır. Dördüncü aşamada, sakin harflere de dokunulmamıştır.

Örnekler;

حَفِظَ – حُفِظَ

أَكْرَمَ – أُكْرِمَ

قَدَّمَ – قُدِّمَ

تَسَلَّمَ – تُسَلِّمَ

اِسْتَغْفَرَ – اُسْتُغْفِرَ

İlletli fiillerde anlatmış olduğumuz bu kurallara başka kurallar eklenebilir. Fiil ecvef ise orta harfi ya harfine çevrilir. Bu durumda harekesi de kesraya dönüşür. Mesela قَالَ   fiili meçhul olunca قِيلَ  olur. Muzaaf fiillerde aynı kurallara bağlıdır.

       2. Muzari Fiilin Meçhul Yapılması

Muzari fiillerin meçhule dönüştürülmesinde ise daha basit bir işlem uygulanmaktadır.

  1. Baştaki muzarilik harfine zamme verilir.
  2. Sondan bir önceki harf fethalanır.
  3. Diğer harfler olduğu gibi kalır.

Yine muzariler için pratik olarak يُفْعَلُ kalıbını kullanabiliriz.

Örnekler;

يَحْفَظُ – يُحْفَظُ

يُكْرِمُ – يُكْرَمُ

يُقَدِّمُ – يُقَدَّمُ

يَتَسَلَّمُ – يُتَسَلَّمُ

يَسْتَغْفِرُ – يُسْتَغْفَرُ

Sondan bir önceki harf vav yada ya olursa, bu harfler elife dönüştürülür.

يَبِيعُ – يُبَاعُ

يَقُولُ – يُقَالُ