Alet İsmi
Alet ismi veya araç-gereç isimleri Arapçada fiilden türer ve ait olduğu fiili gerçekleştirmekte kullanılan bir araca veya alete delalet ederler.
Müteaddi (geçişli) ve sülasi (üç harfli) fiillerin başına genellikle kesralı mim getirilerek türetilirler.
Alet İsminin Özellikleri
- Sülasî mücerred fiillere mahsustur
- Müteaddî fiillerden türerler
- Semaîdirler
Alet ismi en çok şu 3 kalıpta türetilir :
مِفْعَلٌ مِفْعالٌ مِفْعَلَةٌ
Alet ismi مِفْعَل kalıbına örnek:
Minber مِنْبَرٌ – Kaldırmak, yükseltmek نَبَرَ
Eğe,törpü مِبْرَدٌ – Törpüledi بَرَدَ
Yular مِوْقدٌ – Yularından çekti قادَ
Alet ismi مِفْعَال kalıbına örnek:
Anahtar مِفْتاحٌ – Açtı فَتَحَ
Diş fırçası مِسْواك – Ovdu ساكَ
Terazi مِيزانٌ – Tarttı وَزَنَ
Alet ismi مِفْعَلة kalıbına örnek:
Kaşık مِلْعَقةٌ – Yaladı لَعِقَ
Süpürge مِكْنَسَةٌ – Süpürdü كَنَسَ
Cetvel مِسْطَرَة – Çizgi çizmek سَطَرَ
Bu kalıpların dışında alet ismi yapımı için şu iki kalıp da kullanılır:
مُفْعُل ، فَعَّالة
Alet ismi مُفْعُل kalıbına örnek:
Elek مُنْخُل – elemek نَخَلَ
Alet ismi فَعَّالة kalıbına örnek:
Buzdolabı ثَلاَّجَةٌ – karlı oldu ثَلجَ
Şofben سَخّاَنَةٌ – ısıttı سَخَنَ
Alet ismi sınıfına giren isimler her ne kadar yukarıda saydığımız kalıplarda türetilseler de semaî olarak kabul edilmişlerdir. Yani her fiil alınıp da bu kalıplara sokularak alet ismi elde edilmiş olmaz. Sözlüklerden, duyarak ve kullanarak öğrenilir.
Ayrıca yine alet ismi sınıfında değerlendirilen “kap isimleri” de diyebileceğimiz ismi viâ’ (اسم الوعاء) vardır. Bu isimler fiillerden değil isimlerden türerler.
Örnek:
Süt kabı مِحْلَبٌ – Süt حَلَبٌ
İğnelik مِئْبَرٌ (مِئْبَرَةٌ) – İğne إبْرَةٌ