Nahiv

Şart Edatları

ŞART EDATLARI

(أدوات الشروط)

Anlatılmak istenen durumu belli bir şarta bağlayan cümlelere şart cümleleri denir. Bir şarta bağlı olarak bir eylemin veya durumun gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesini ifade eden bu cümle türlerinde Arapçada şart ismi veya şart edatı denilen unsurlar yardımıyla şart anlamı elde edilmiş olur. Şart edatları başlığı altında inceleyebileceğimiz bu unsurları şöyle sıralayabiliriz:

İlgili Makaleler

 

Şart Edatları nelerdir?

Arapçada en çok kullanılan şart edatları şunlardır:

1) إنْ – eğer …se/sa

 

Arapçada en çok kullanılan şart edatı budur. Şartı ve o şartın cevabını ifade eden her iki muzari fiili de cezm eden bir harftir. Bu sebeple aynı zamanda iki muzari fiili cezm eden edatlar kategorisindedir. Daima fiilden önce kullanılır. Cevap fiili gelecek zaman kipinde (muzarinin başına gelecek zaman eki س veya سَوْفَ getirilerek) de kullanılır. Bu durumda cevap cümlesinin başına ف Fe harfi gelir. Mazi fiillerle de kullanılabilir. Bu durumda yine gelecek zamanda şart anlamı verir. Eğer geçmiş zamanda bir şart anlamı verilmek isteniyorsa bu durumda كان ve قد ile birlikte kullanılır.

Murazi fiille kullanılışına örnek:

إنْ تَقْرَأْ مُنْتَبِهًا تَسْتَطِعْ أنْ تَفْهَمَ – Eğer dikkatli okursan anlayabilirsin.

Gelecek zaman kipiyle kullanılışına örnek:

إنْ تَدْرُسْ جَيّدًا فَسَتَنْجَحُ – Eğer iyi çalışırsan başarılı olacaksın.

Mazi fiille kullanılışına örnek:

إنْ قَالَ ذلِكَ كَذِبَ – Eğer bunu söylerse, yalan söyler.

Geçmiş zamanda şart olarak kullanılışına örnek:

إنْ كَانَ قَدْ قالَ ذلك كَذِبَ – Eğer bunu söylediyse, yalan söyledi.

2) مَنْ – kim … , kim ki … , kime …

 

Akıllı varlıklar için kullanılan şart ismidir. Muzari veya mazi fiillerle kullanılabilir. Muzari fiille kullanılması durumunda hem şart ifade eden fiili hem de şartın sonucunu ifade eden fiili cezm eder. Bu sebeple iki muzari fiili cezm eden edatlar kategorisinde değerlendirilir.

Örnek:

Muzari fiille kullanımı
مَنْ يَقْرَأْ كَثِيرًا يَعْلَمْ كثِيرًا – kim çok okursa çok bilir (kim ki çok okur, çok bilir)

Mazi fiille kullanımı

مَنْ صَبَرَ ظَفَرَ – kim sabrederse zafer kazanır.

3) مَا – ne … , her ne …, neye ..

 

Aklı olmayan varlıklar için kullanılan şart ismidir. Muzari fillerle birlikte kullanılır ve birlikte kullanıldığı muzarileri cezm eder. Bu sebeple iki fiili cezm eden edatlar kategorisinde değerlendirilir.

Örnek:

ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمهُ اللهُ – Hayır olarak her ne yaparsanız Allah onu bilir.

مَا تُؤْمِنْ به تَعِشْ هكذا – Her neye inanırsan öyle yaşarsın.

4) مَهْمَا – her ne … se

 

Muzari fiille kullanılan ve hem şart hem şartın cevabı olan muzari fiilleri cezm eden şart ismidir. İki muzari fiili cezm eden edatlar kategorisindedir.

Örnek:

مَهْمَا تَفْعَلْ أفْعَلْ – Her ne yaparsan onu yaparım.

5) أَيُّ – Hangisini …, neyi…, kimi…, se/sa

 

Mu’rab (çekimli) şart isimleri kategorisindedir. İki muzari fiili cezm ettiği için aynı zamanda iki muzari fiili cezm eden edatlar kategorisindedir.

Örnek:

أيًّا تَحْتَرِمْ أحْتَرِمْهُ – Kime saygı gösterirsen ona saygı gösteririm.

أَيًّا تَكْتُبْ أكْتُبْهُ – Neyi yazarsan onu yazarım.

6) مَتَى her ne zaman … se/sa

 

Zamana bağlı şart anlamı katan zarftır. Şart ve cevap olarak kullanıldığı her iki muzari fiili de cezm eder. Bu nedenle de iki muzari fiili cezm eden edatlar kategorisindedir.

Örnek:

مَتَى تُسافِرْ أسافِرْ مَعك – (her) ne zaman gidersen (o zaman) seninle giderim.

مَتَى تَكْتُبْ أقْرَأْ – (her) ne zaman yazarsan (o zaman) okurum.

7) حَيْثُمَا – her nerede … se/sa; her neresi … se/sa

 

Mekana bağlı şart ifade eden bir zarftır. Şart ve cevabı olarak kullanılan her iki muzari fiili de cezm eder. Mazi fiille de kullanılabilir.

Örnek:

حَيْثُمَا يَنْزِلْ المَطَرُ يَنْمُ الزَّرْعُ – Yağmur (her) nereye yağarsa, (orada) ekinler büyür.

حَيْثُمَا سَافَرْتَ يَأْتِ مَعَكَ إبْنُك – (her) nereye gidersen, oğlun seninle gelir.

8) أَنَّى – her nerede … se/sa; her nereye … se/sa; her neresi … se/sa

 

Mekana bağlı şart ifade eden bir zarftır. كَيْفَمَا ile aynı anlamda kullanılır. Şart ve cevap olarak kullanılan her iki fiili de cezm eder.

Örnek:

أنَّى تَرْكَبْ دَرَّاجَتَكَ أَرْكَبْ هُنا – Bisikletine nerede binersen, (ben de) orada binerim.

9) أَيْنَ / أَيْنَمَا – her nerede … se/sa; her nereye … se/sa

 

Mekana bağlı şart ifade eden bir zarftır. كَيْفَمَا ile aynı anlamda kullanılır. Şart ve cevap olarak kullanılan her iki fiili de cezm eder.

Örnek:

أيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُم المَوْتُ – Her nerede olursanız (olun), ölüm size yetişir.

أيْنَ تَجِدْ العِلْمَ تَذْهَبْ هُناكَ – İlmi her nerede bulursan, oraya gidersin.

10) كَيْفَـمَا – Her nasıl … se/sa; nasıl … se/sa

 

Duruma / hale bağlı şart ifade eder. Şart ve cevap olarak kullanılan her iki fiili de cezm eder.

Örnek:

كَيْفَمَا تَفْعَلْ أفْعَلْ – (sen) her nasıl yaparsan, (ben de) öyle yaparım.

11) أَيَّانَ – her ne zaman … se/sa

 

Gelecek zamanın kastedildiği aslında belirli olmayan bir zamanı işaret eden şart edatıdır. Şart ve cevap muzari fiillerinin her ikisini de cezm eder. Bu sebeple iki fiili cezm eden edatlar kategorisindedir.

Örnek:

أيَّانَ أذْهَبْ إلى السِّينَمَا تَذْهَبْ مَعِي – (ben) sinemaya ne zaman gidersem, (sen de) o zaman gidersin.

12) إذْمَا / إذاما – Eğer … se/sa; şayet … se/sa

 

Hem şart hem cevap muzari fiillerini cezm eden ve aslında harf kategorisinde olan mebni şart edatıdır.

Örnek:

إذْما تَذْهَبْ إلى السِّينَما تُشَاهِدْ هَذا الْفِيلم – Eğer sinemaya gidersen bu filmi izlersin.

13) إذَا – Eğer … se/sa

 

  1. إذَا – Eğer … se/sa

Belirli bir vakti ifade eden şart edatıdır. مَتَى şart edatından farkı, ifade ettiği zamanda müphemlik yoktur. Gerçekleşmesi kesin olan hususlarda kullanılır. Mazi fiille birlikte kullanılması da bu edatı diğerlerinden ayıran başka bir özelliğidir. Mazi fiille birlikte kullanılsa da geniş zaman anlamı katar. Cümlenin başında yer alır. Olumsuz şart cümlesi olarak kullanılmak istendiğinde لَمْ ile beraber kullanılır.

Örnek:

إذَا طَلَعَتْ الشَّمْسُ خَرَجْتُ  – Eğer Güneş doğarsa çıkarım.

Olumsuz kullanımına örnek:

إذا لَمْ تَقْرَأْ هذا الكِتَابَ فَلَنْ أَقْرَأَه كذلك – Eğer bu kitabı okumazsan ben de okumayacağım.

14) لَوْ – Eğer … se/sa

 

I am text block. Click edit button to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo

Genellikle mazi fiiller ile kullanılır. Geçmiş zamanda gerçekleşmemiş bir eylemi ifade eder. Eğer şartın cevabı olumlu olursa bu durumda cevap fiilinin başına ل getirilir. Eğer şartın cevabı olumsuz bir fiil olursa bu durumda ل getirilip getirilmemesi tercihe bağlıdır. Bazen de gerçekleşmesi imkansız olan istekleri ifade için kullanılır. Olumsuz şart yapılmak istendiğinde ise fiili olumsuz yapan edatlar kullanılır. Şimdi örneklere bakalım:

Cevabın olumlu olmasına örnek:

لَوْ قال لك شيأ لَسَمِعْتَهُ – Sana bir şey demiş olsaydı onu duyardın.

Cevabın olumsuz olmasına örnek:

لَوْ قَالَ لَك شيْأ (لَ)ما سَمِعْتَهُ – Sana bir şey demiş olsaydı onu duymazdın.

Gerçekleşmesi imkansız istekler için kullanımına örnek:

لَوْ كَانَ لِي جَنَاحانِ لَطِرْتُ – Eğer kanatlarım olsaydı uçardım.

Olumsuz kullanımına örnek:

لَوْ لَمْ تَتّصِلْ بِي لَخَرَجْتُ – Eğer beni aramasaydın çıkacaktım (çıkmıştım)

15) لَوْ لاَ / لَوْ ما – … mazsa / … masaydı

 

Bu şart edatları isimlerin başına gelir. Fiilleri cezm etmez. Şartın gerçekleşmemesi sebebiyle o şarta ait olan cevabın da gerçekleşmeyeceğini gösterirler.

Örnek:

لَوْ لا الْمَاءُ ما عَاشَ الإنْسَانُ – Su olmasaydı insan yaşamazdı.

لَوْ ما العَمَلُ لَمْ تَكُنْ لِلْعِلْمِ فَائِدَةٌ – Amel olmasaydı ilmin bir faydası olmazdı.

16) كُلَّـمَا – her … se/sa; her ne … se/sa

 

Şart veya cevap fiilini cezmetmeyen şart edatlarındandır.

Örnek:

كُلّـمَا رَأَيْتُ فَقِيرًا عَطَفْتُ عَلَيْهِ – her ne zaman fakir görsem ona acırım.