أَنْواعُ الخَبر

Arapçada isim cümlesi iki ögeden oluşmaktadır. Bunlar mübteda ve haberdir. Haber üç farklı şekilde bulunabilir. Bunlar

1. Müfret Haber
2. Cümle Haber
3. Şibh-i Cümle Haber

Şimdi bu haber türlerini ayrıntılı olarak inceleyelim.

Müfret Haber

Müfret kelime olarak tekil anlamına gelmektedir. Ancak burada haber çeşidi olarak müfret kelimenin tekil, ikil yada çoğul olması ile ilgili bir durum değildir. Müfret haber, cümle yada şibh-i cümle olmayan başka bir ifadeyle tek bir kelimeden oluşan haberdir. Ancak her tek kelimeden oluşan haber müfret haber olmak zorunda değildir. Çünkü bazen tek kelimelik cümleler de olabilir.

Örnekler;

(Öğrenci Müslümandır.)              .الطّالِبُ مُسْلِمٌ
(İki öğrenci Müslümandır.)        .الطّالِبانِ مُسْلِمانِ
(Öğrenciler Müslümandır.)         .الطُّلابُ مُسْلِمونَ

(Hemşire iyi. )            .الممَُرِّضَةُ طَيّبَةٌ
(İki hemşire iyi.)     .الممَُرّضَتانِ طَيّبَتانِ
(Hemşireler iyi.)      .الممَُرّضاتُ طَيّباتٌ

Bu cümlelerde müfret haberler kullanılmıştır. Bu kelimelere dikkat ettiğinizde tekil, ikil yada çoğul kelimelerin müfret haber olarak kullanılabildiğini göreceksiniz.

Arapça bir kelime, düzensiz çoğulların gayri âkil grubuna ilişkin bir çoğul ise, tekil-dişil bir kelime gibi işlem görür. Aşağıdaki örneklerde düzensiz çoğul olan mubtedaların haberlerinin tekil-dişil yapıda kullanılmış olduğunu göreceksiniz.

Kitaplar faydalıdır.            .الكُتُبُ نافِعَةٌ
Kalemler çoktur.           .الأقلامُ كثيرةٌ
Kapılar açıktır.       .الأبْوابُ مَفْتوحَةٌ
Pencereler kapalıdır.          .النّوافذُ مُغْلَقَةٌ

Haberin Cümle Olması

İsim cümlesinde haber cümle olarak gelebilir. Cümle yine iki çeşit olduğundan dolayı haberi oluşturan cümle de kendi içinde isim yada fiil cümlesi olabilir.

Haberin isim cümlesi olması demek, mübtedan sonraki bölümün isimle başlaması ve bu bölümün kendi içerisinde anlamlı bir cümle olması demektir. Yani cümlenin içerisinde başka bir cümle olması demektir.

Haberin fiil cümlesi olması demek, mubtedadan sonraki kısmın bir fiille başlaması demektir. Tek bir fiil bile, gizli öznesiyle birlikte bir cümledir. Yani mübtedan sonra bir fiil görürsek başka kelime aramadan da bu cümlenin haberi fiil cümlesinden oluşmuştur diyebiliriz.

Cümlelerin i‘râbı mahallen’dir. Yani bulundukları yer bakımındandır. İ‘râbı mahallen olan ögeler için ref veya nasb ya da cer alâmeti aranmaz. Burada fiille başlayan cümlenin yeri, mubtedanın haberine ait bir yerdir, yani “haber”in yeridir. Haber, daima merfû olmak zorunda olduğu için, fiille başlayan cümle mahallen merfû olur.

Örnekler;

Haberin Şibih Cümle Olması

Bu konuyu anlamak için öncelikle şibih cümle nedir? bunu öğrenmek gerekir. Şibih cümle cümlemsi, cümleye benzeyen anlamına gelmektedir. Şibih cümle harfi ve mecrurundan yada bir zarftan oluşabilir. 

Haber de bir şibih cümle olabilir. Bu isim cümlesinin içinde bulunan mübtedan sonra gelen haber:

1. Harf-i cer ve mecrûrundan oluşması (harf-i cer ve kendisinden sonra gelen mecrûr isme kısaca “cârmecrûr” denir);
   ya da
2. Bir zarftan ibaret olması gerekir.

Bir başka ifadeyle, haberin câr-mecrûr veya zarftan oluşması durumuna “şibih cümle” diyoruz. Şibih cümle, her ne kadar gerçek bir cümle olmasa da, onun i‘râbı da mahallen’dir ve şibih cümle olan haberde ref alâmeti aranmaz, “mahallen merfû” denir.

Örnekler;