Sarf

Fiillerde Olumsuzluk

النّفْيُ في الأفعال

Arapça’da iki tane zaman olduğunu zamanlarına göre fiiller bölümünde anlatmıştık. Bu zamanlar mazi ve muzari zamanlardır. Arapça fiiller olumsuz hâle çevrilirken mâzî fiilin başına ( ما ); muzâri fiilin başına ( ما veya لا) olumsuzluk edatları getirilir. Mâzî veya muzâri fiilin son harekesinde veya yapısında herhangi bir değişiklik yapılmaz. 

Mâzî Fiilin Olumsuzu

Arapça mâzî fiil olumsuz yapılırken fiilin hemen başına ( ما ) olumsuzluk edatı getirilir. Bu ( ما )’ya olumsuzluk mâ’sı anlamında “mâ en-nâfiye – ما النّافِيَة ” denir. Mâzî fiilin olumsuz çekimini aşağıdaki tabloda görelim.

Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ ما كَتَبُوا
Onlar yazmadılar
هُمَا ما كَتَبَا
O ikisi yazmadılarَ
هُوَ ما كَتَب
O yazmadı
Gâib
هُنَّ ما كَتَبْنَ
Onlar yazmadılar
هُمَا ما كَتَبَتَا
O ikisi yazmadı
هِيَ ما كَتَبَتْ
O yazmadı
Gâibe
أَنْتُمْ ما كَتَبْتُمْ
Sizler yazmadınız
أَنْتُما ما كَتَبْتُمَا
Siz ikiniz yazmadınız
أَنْتَ ما كَتَبْتَ
Sen yazmadın
Muhâtab
أَنْتَُّ ما كَتَبْتُّ
Sizler yazmadınız
أَنْتُما ما كَتَبْتُمَا
Siz ikiniz yazmadınız
أَنْتِ ما كَتَبْتِ
Sen yazmadın
Muhataba
نَْحْنُ ما كَتَبْنَا
Biz yazmadık
أَنا ما كَتَبْتُ
Ben yazmadım
Mutekellim

Tabloda da görüldüğü üzere başına olumsuzluk ma’sı gelen mazi fiilde herhangi bir değişiklik olmamaktadır. 

İlgili Makaleler

Örnekler;

هلْ كَتَبْتَ الدّرسَ يا أحَْد؟           Dersi yazdın mı Ahmet?
.لا، ما كَتَبْتُ الدّرْسَ                Hayır, dersi yazmadım.)
هلْ ذهبْتِ إلى أنطاليا يا فاطمة؟     Antalya’ya gittin mi Fatma?
.لا، ما ذهبْتُ إلى أنطاليا            Hayır, Antalya’ya gitmedim.
هلْ جَلَسْتُم مع المدُير؟              Müdür ile oturdunuz mu?
.لا، ما جَلَسْن                       Hayır, onunla oturmadık.

Muzâri Fiilin Olumsuzu

Arapça muzâri fiil olumsuz yapılırken başına ( ما veya لا) olumsuzluk edatlarından biri getirilir; ancak لا olumsuzluk edatı daha yaygın olarak kullanılır. Bu (لا)’ya olumsuzluk lâ’sı anlamında “lâ en-nâfiye – لا النّافِيَة ” adı verilir.

Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ لا يَكْتُبُونَ
Onlar yazmıyorlar
هُمَا لا يَكْتُبَانِ
O ikisi yazmıyorُ
هُوَ لا يَكْتُب
O yazmıyor
Gâib
هُنَّ لا يَكْتُبْنَ
Onlar yazmıyorlar
هُمَا لا تَكْتُبانِ
O ikisi yazmıyorُ
هِيَ لا تَكْتُب
O yazmıyor
Gâibe
أَنْتُمْ لا تَكْتُبونَ
Sizler yazmıyorsunuz
أَنْتُما لا تَكْتُبانِ
Siz ikiniz yazmıyorsunuzُ
أَنْتَ لا تَكْتُب
Sen yazmıyorsun
Muhâtab
أَنْتنَُّ لا تَكْتُبْنَ
Sizler yazmıyorsunuz
أَنْتُما لا تَكْتُبانِ
Siz ikiniz yazmıyorsunuz
أَنْتِ لا تَكْتُبينَ
Sen yazmıyorsun
Muhataba
نَحْنُ لا نَكْتُبُ
Biz yazmıyoruzُ
  أَنا لا أَكْتُب
Ben yazmıyorum
Mutekellim

Tabloda da görüldüğü üzere başına olumsuzluk la’sı gelen muzari fiilde herhangi bir değişiklik olmamaktadır. 

هلْ تَذْهَبُ إلى السّوق؟          Pazara mı gidiyorsun? 
.لا، لا أذْهَبُ إلى السّوق        Hayır, pazara gitmiyorum. 
هلْ تَشْرَبينَ القَهوَة؟              Kahve içer misin? 
.لا، لا أشْرَبُ القَهْوَة. أَشْرَبُ الشا   Hayır, kahve içmem. Çay içerim. 

لَمْ ile Olumsuz Mâzî

(lem), bir cezm edatıdır. Sadece muzâri fiilin başına gelir. Cezm edatı olduğu için, başına geldiği muzâri fiili cezm eder. Fiilin muzâri anlamını da değiştirerek olumsuz mâzîye çevirir. Dolayısıyla olumsuz mâzî (olumsuz di’li geçmiş) anlamı iki yolla elde edilir:

  1. Fiilin mâzî formunun başına olumsuzluk “mâ”sı getirmek;
  2. Fiilin muzârisinin başına “lem” cezm edatı getirmek. Her iki şekilde de aynı anlam elde edilmiş olur.

Örnek;

ما كَتَبَ = لَمْ يَكتُبْ (yazmadı)

Not: Muzari fiil murab yani irab olan bir fiildir. Bu sebeple sonunda bazı değişiklikler gerçekleşebilir. Normalde merfu iken mansup yada meczum olabilir. Ancak hiçbir zaman mecrur olmaz.