Sarf

Mehmuz Fiiller

Sahîh fiiller grubunun üçüncü ögesi olan Mehmûz fiiller ( الأفعال المهموزة ) yapısında hemze bulunan fiillerdir. Mehmûz fiiller, hemzenin fiilin başında, ortasında veya sonunda oluşuna göre üçe ayrılırlar.

İlk harfi, yani fâu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere mehmûzu’l-fâ (örneğin: أَكَلَ );

orta harfi, yani ‘aynu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere mehmûzu’l-‘ayn (örneğin: سَأَلَ );

İlgili Makaleler

son harfi, yani lâmu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere de mehmûzu’l-lâm (örneğin: قَرَأ ) adı verilir.

Hangi türden olursa olsun mehmûz fiillerin mâzî ve muzâri çekimleri, tıpkı sâlim bir fiilin mâzî ve muzâri çekimi gibidir. Şimdi bu fiillerin mâzî ve muzâri çekimlerini inceleyelim.

Mehmûzu’l-fâ’nın Mâzî Çekimi

Mehmuz’ul-Fa Fiilin Mâzi Çekimi
Çoğul (Cem’) İkil (Tesniye) Tekil (Müfref)
هم أكلُواOnlar yediler هما أكلَاO ikisi yedi َهو أكَلO yedi Gaib
َهن أكلْنOnlar yediler هما أكلتَاO ikisi yedi َْهي أكلتO yedi Gaibe
انتم أكلْتُمْSiz yediniz انتما أكلSiz ikiniz yediniz ّانت أكلتSen yedin Muhatab
انتنَّ أكلْتُنَّSiz yediniz انتما أكلْتُمَاSiz ikiniz yediniz انتِ أكلْتِSen yedin Muhataba
نحن أكلْنَاBiz yedik انا أكلْتُBen yedim Mütekellim

Örnek;

Hasta yemeği yedi.    .أَكَلَ المرَِيضُ الطّعامَ
أَكَلَ : Mâzî fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
المرَيضُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
الطّعامَ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha.

Mehmûzu’l-fâ’nın Muzari Çekimi

Mehmuz’ul-Fa Fiilin Muzari Çekimi
Çoğul (Cem’) İkil (Tesniye) Tekil (Müfref)
هم يأكلُونOnlar yediler هما يأكلَانO ikisi yedi َهو يأكَلO yedi Gaib
َهنا يأكلْنOnlar yediler هما تأكلَانِO ikisi yedi ُهي تأكُلO yedi Gaibe
انتم تأكلْتُمْSiz yediniz انتما تأكلSiz ikiniz yediniz ّانتَ تأكلتSen yedin Muhatab
انتنَّ تأكلْتُنَّSiz yediniz انتما تأكلْتُمَاSiz ikiniz yediniz انتِ تأكلْتِSen yedin Muhataba
نحن نأكلْنَاBiz yedik انا أكلْتُBen yedim Mütekellim

Not: Mehmûz fiillerin olumsuz çekimleri de tıpkı sâlim fiillerin olumsuz çekimleri gibidir. Birinci kitapta da değinildiği
gibi mâzî olumsuz çekiminde fiilin başına ما ; muzâri olumsuz çekiminde fiilin başına لا veya ما olumsuzluk
edatları getirilir.

Örnek;

Öğrenci, öğle yemeğini okulda yemiyor.  .لا يأْكُلُ الطّالِبُ الغَداءَ في المدَْرَسَةِ
لا : Olumsuzluk edatı
يأْكُلُ : Muzâri fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
الطّالِبُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
الغَداءَ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha.
في : Harf-i cer
المدَْرَسةِ : Mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.

Mehmûzu’l-lâm’ın Mâzî Çekimi

Mehmûzu’l-lâm türünde olan قَرَأَ fiili tıpkı sâlim bir fiil gibi çekilir. Mâzî çekimi aşağıdaki gibidir.

Mehmuz’ul-Lâm Fiilin Mazi Çekimi
Çoğul (Cem’) İkil (Tesniye) Tekil (Müfref)
هُمْ قَرَؤوا
Onlar okudular
(هُمَا قَرَآ (قَرَأا
O ikisi okudu
هُوَ قَرَأَ
O okudu
Gaib
هُنَّ قَرَأْنَ
Onlar okudular
هُا قَرَأَتا
O ikisi okuduْ
هِيَ قَرَأَت
O okudu
Gaibe
أَنْتُمْ قَرَأْتُْ
Sizler okudunuz
أَنْتُما قَرَأْتُا
Siz ikiniz okudunuzَ
أَنْتَ قَرَأْت
Sen okudun
Muhatab
أَنْتَُّ قَرَأْتُنَّ
Sizler okudunuz
أَنْتُما قَرَأْتُا
Siz ikiniz okudunuz
أَنْتِ قَرَأْتِ
Sen okudun
Muhataba
نَْنُ قَرَأْنا
Biz okudukُ
أَنا قَرَأْت
Ben okudum
Mütekellim

Örnek;

İmam, Kur’ân-ı Kerîm’den iki sayfa okudu.       .قَرَأَ الإمامُ صَفْحَتَيِْ مِن القُرْآنِ الكَريمِ
قَرَأ : Mâzî fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
الإمامُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
صَفْحَتَيِْ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki “ ي – ye”, çünkü ikil bir isim.
من : Harf-i cer
القُرْآنِ : Mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.
القُرْآنِ : الكَريمِ ’nin sıfatıdır, dolayısıyla onun gibi tekil, eril, belirli ve mecrûrdur.

Mehmûzu’l-lâm’ın Muzâri Çekimi

قَرَأَ fiili üçüncü kalıptandır. Muzâri çekimi aşağıdaki gibidir.

Mehmuz’ul-Lâm Fiilin Mazi Çekimi
Çoğul (Cem’) İkil (Tesniye) Tekil (Müfref)
هُمْ يَقْرَؤونَ
Onlar okuyorlar, okurlar
هُا يَقْرَآنِ
O ikisi okuyor, okur
هُوَ يَقْرَأُ
O okuyor, okur
Gaib
هُنَّ يَقْرَأْنَ
Onlar okuyorlar, okurlar
هُا تَقْرَآنِ
O ikisi okuyor, okur
هِيَ تَقْرَأُ
O okuyor, okur
Gaibe
أَنْتُمْ تَقْرَؤونَ
Sizler okuyorsunuz, okursunuz
أَنْتُما تَقْرَآنِ
Siz ikiniz okuyorsunuz,
okursunuz
أَنْتَ تَقْرَأُ
Sen okuyorsun, okursun
Muhatab
أَنْتُنَّ تَقْرَأْنَ
Sizler okuyorsunuz, okursunuz
أَنْتُما تَقْرَآنِ
Siz ikiniz okuyorsunuz,
okursunuz
أَنْتِ تَقْرَئِينَ
Sen okuyorsun, okursun
Muhataba
نَْحنُ نَقْرَأُ
Biz okuyoruz, okuruz
أَنا أقْرَأُ
Ben okuyorum, okurum
Mütekellim

Örnek;

Iraklı kız, peygamberlerin kıssalarını okuyor.      .تَقْرَأُ البِنْتُ العِراقِيَّةُ قَصَصَ الأَنْبِياءِ
تَقْرَأُ : Muzâri fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, dişil.
البِنْتُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
البِنْتُ : العِراقِيَّةُ ’nun sıfatıdır, dolayısıyla onun gibi tekil, dişil, belirli ve merfûdur.
قصِصََ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha; ayrıca muzâf.
الأَنْبِياءِ : Muzâfun ileyh, mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.

Not: Mehmûzu’l-‘ayn türünün mâzî ve muzâri çekimi de tıpkı sâlim bir fiil gibi olduğundan burada tekrar edilmemiştir.