Sarf

Muda’af Fiiller

الأفعال المضعّفة

Sahîh fiiller grubunun ikinci ögesi olan Muda‘‘af fiiller  (الأفعال المضعّفة ), yapısında şedde bulunan sulâsî fiillerdir. Bu fiillerin ikinci ve üçüncü harfleri, yani ‘aynu’l fiili ve lâmu’l-fiili aynı harftir.

Örnek; عَدَّ / مَرَّ / شَدَّ / فَرَّ / مَدَّ fiilleri gibi.

Muda‘‘af fiilin mâzî yapısı, örneğin 1. kalıptan olan مَدَّ fiilinin yapısı incelendiğinde, bunun aslının فَعَلَ formunda مَدَدَ olduğu görülür. Aynı olan iki harf (bu örnekte iki dâl harfi) yan yana gelince, tek harfe indirgenip, yazılmayan harf ve harekesi yerine şedde kullanılmıştır. Yapılan bu işleme Arapçada idgâm
(الإِدْغام) denir.

İlgili Makaleler

Muda‘‘af Fiilin Mâzî Çekimi

Muda‘‘af fiilin mâzî (di’li geçmiş zaman) çekimi, sâlim fiilin mâzî çekiminden pek farklı değildir. Özellikle 3. çoğul şahıs dişil formundan itibaren idgâm çözülmek suretiyle (yani şeddeyi kaldırıp aynı harfi yan yana kullanarak) yapılan fiilin çekimi, tıpkı sâlim fiilin mâzî çekimi gibidir.

Muda’af Fiilin Mazi Çekimi
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ مَدّوا
Onlar uzattılar
هُمَا مَدّا
O ikisi uzattı
هُوَ مَدَّ
O uzattı
Gâib
هُنَّ مَدَدْنَ
Onlar uzattılar
هُمَا مَدَّتا
O ikisi uzattıْ
هِيَ مَدَّت
O uzattı
Gâibe
أَنْتُمْ مَدَدْتُْ
Sizler uzattınız
أَنْتُما مَدَدْتُا
Siz ikiniz uzattınızَ
أَنْتَ مَدَدْت
Sen uzattın
Muhâtab
أَنْتَُّ مَدَدْتُنَّ
Sizler uzattınız
أَنْتُما مَدَدْتُا
Siz ikiniz uzattınız
أَنْتِ مَدَدْتِ
Sen uzattın
Muhâtaba
نََحْن مَدَدْنا
Biz uzattıkُ
أَنا مَدَدْت
Ben uzattım
Mutekellim

Örnek;

Resûlullah fakirlere yardım eli uzattı.   .مدَّ رَسولُ اللهِ يدَ العَوْنِ للفُقَراءِ

Suyu küvete döktüm.                        .صَبَبْتُ الماءَ في حَوْضِ الاِسْتِحْمامِ

Muda’af Fiilin Muzâri Çekimi

Muda‘‘af fiilin muzâri formu, sâlim fiilin muzâri formundan farklıdır. İkinci ve üçüncü harflerin (‘aynu’l-fi‘l’in ve lâmu’l-fi‘l’in) aynı olması dolayısıyla tek harfe indirgenip şeddelenmesi (idgâm) sonucu, muzâride en önemli hareke olan ‘aynu’l-fi‘l’in harekesi fâu’l- fi‘l’e aktarılır. Dolayısıyla muda‘‘af fiillerin muzârilerinde ‘aynu’l-fi‘l’lerin harekeleri birinci harfin, yani fâu’l- fi‘l’in üstünde görünür.

Örnek:

  1. مَدَّ  fiili birinci kalıptandır. Dolayısıyla aslı مَدَدَ – يَْدُدُ  biçimindedir. İdgâm uygulandığında mâzî formu مَدَّ olurken, muzâri formu يَمُدُّ biçimini alır.
  2. فَرَّ fiili ikinci kalıptandır. Dolayısıyla aslı فَرَرَ – يَ فرْرِ biçimindedir. İdgâm uygulandığında mâzî formu فَرَّ olurken, muzâri formu يفَِرُّ biçimini alır.
  3. مَلَّ fiili dördüncü kalıptandır. Dolayısıyla aslı مَلِلَ – يَْلَلُ biçimindedir. İdgâm uygulandığında mâzî formu مَلَّ olurken, muzâri formu يَمَلُّ biçimini alır.

Muda‘‘af fiilin muzârisindeki bu yapısal fark kavrandıktan sonra, herhangi bir muda‘af fiilin muzâri çekiminin, sâlim bir fiilin muzâri çekiminden pek bir farkı olmadığını fark edeceksiniz.

Muda’af Fiilin Muzari Çekimi
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ يَُمُدّونَ
Onlar uzatıyorlar, uzatırlar
هُمَا يَُمُدّانِ
O ikisi uzatıyor, uzatır
هُوَ يمُدُّ
O uzatıyor, uzatır
Gâib
هُنَّ يَُمُدْنَ / يَْمْدُدْنَ
Onlar uzatıyorlar, uzatırlar
هُمَا تَُمدّانِ
O ikisi uzatıyor, uzatır
هِيَ تَمُدُّ
O uzatıyor, uzatır
Gâibe
أَنْتُمْ تَُمُدّونَ
Sizler uzatıyorsunuz,
uzatırsınız
أَنْتُما تَُمُدّانِ
Siz ikiniz uzatıyorsunuz,
uzatırsınız
أَنْتَ تَمُدُّ
Sen uzatıyorsun, uzatırsın
Muhâtab
أَنْتَُّنَّ تَمُدْنَ / تَمْدُدْنَ
Sizler uzatıyorsunuz,
uzatırsınız
أَنْتُما تَُمُدّانِ
Siz ikiniz uzatıyorsunuz,
uzatırsınız
أَنْتِ تَُمُدّينَ
Sen uzatıyorsun, uzatırsın
Muhâtaba
نَحْنُ نَمُدُّ
Biz uzatıyoruz, uzatırız
  أَنا أَمُدُّ
Ben uzatıyorum, uzatırım
Mutekellim

Not: Tabloda da görüldüğü üzere sadece üçüncü çoğul şahıs dişil ile ikinci çoğul şahıs dişil formlarında idgâmın çözülerek tıpkı sâlim bir
fiilin muzârisi gibi çekimlenmektedir.

البَنَاتُ يَشْمُمْنَ رائِحَةَ الأَزْهارِ الَْميلَةِ في الَْدِيقَةِ.        Kızlar, bahçedeki güzel çiçeklerin kokusunu kokluyorlar.

Muda’af Fiilin Olumsuz Çekimi

Muda’af Fiilin Olumsuz Mazi Çekimi

Muda’af Fiilin Muzari Çekimi
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ ما مَدّوا
Onlar uzatmadılar
هُمَا ما مَدّا
O ikisi uzatmadı
هُوَ ما مَدَّ
O uzatmadı
Gâib
هُنَّ ما مَدَدْنَ
Onlar uzatmadılar
هُمَا ما مَدَّتا
O ikisi uzatmadıْ
هِيَ ما مَدَّت
O uzatmadı
Gâibe
أَنْتُمْ ما مَدَدْتُْمْ
Sizler uzatmadınız
أَنْتُما ما مَدَدْتُمَا
Siz ikiniz uzatmadınızَ
أَنْتَ ما مَدَدْت
Sen uzatmadın
Muhâtab
أَنْتَُّنَّ ما مَدَدْتُنَّ
Sizler uzatmadınız
أَنْتُما ما مَدَدْتُمَا
Siz ikiniz uzatmadınız
أَنْتِ ما مَدَدْتِ
Sen uzatmadın
Muhâtaba
نَْحنُ ما مَدَدْنا
Biz uzatmadıkُ
  أَنا ما مَدَدْت
Ben uzatmadım
Mutekellim

 .ما فَرَرْتُ مِن المدَْرَسَةِ          Okuldan kaçmadım.

لَمْ ile Olumsuz Mâzî

لَْمْ’in bir cezm edatıdır ve sadece muzâri fiilin başında kullanılır. Başına geldiği muzâri fiilin anlamını olumsuz mâzîye çevirir. Şimdi bir muda‘‘af fiilin لَم ile kullanımında, nasıl meczûm olduğunu bir tabloda görelim:

لم İle Olumsuz Mazi
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ لَمْ يَمُدُّوا
Onlar uzatmadılar
هُمَا لَمْ يَمُدّا
O ikisi uzatmadı
هُوَ (لَمْ يَمُدَّ)لَمْ يَمْدُدْ
O uzatmadı
Gâib
هُنَّ لَمْ يَمُدْنَ/لَمْ يَمْدُدْنَ
Onlar uzatmadılar
هُمَا لَمْ تَمُدّا
O ikisi uzatmadı
هِي لَمْ تَمُدَّ
O uzatmadı
Gâibe
أَنْتُمْ لَمْ تَُمُدّوا
Sizler uzatmadınız
أَنْتُما لَمْ تَمُدّا
Siz ikiniz uzatmadınız
أَنْتَ لَمْ تَمُدَّ)لَمْ تَمْدُدْ)
Sen uzatmadın
Muhâtab
أَنْتَُّنَّ لَمْ تَمُدْنَ/ لَمْ تَمْدُدْنَ
Sizler uzatmadınız
أَنْتُما لَمْ تَمُدّا
Siz ikiniz uzatmadınız
أَنْتِ لَمْ تَمُدّي
Sen uzatmadın
Muhâtaba
نَحنُ لَمْ نَمُدَّ
Biz uzatmadık
  أَنا لَمْ أَمُدَّ
Ben uzatmadım
Mutekellim


.لَمْ أمُرَّ بِذه المدَينَةِ      Bu şehre uğramadım. 

Muzâri Olumsuz

Muzâri Olumsuz
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
هُمْ لا يَمُدّونَ
Onlar uzatmıyorlar, uzatmazlar
هُمَا لا يَمُدّانِ
O ikisi uzatmıyor, uzatmaz
هُوَ لا يمُدُّ
O uzatmıyor, uzatmaz
Gâib
هُنَّ لا يَمُدْنَ / لا يَمْدُدْنَ
Onlar uzatmıyorlar, uzatmazlar
هُا لا تَمُدّانِ
O ikisi uzatmıyor, uzatmaz
هِيَ لا تَمُدُّ
O uzatmıyor, uzatmaz
Gâibe
أَنْتُمْ لا تَمُدّونَ
Sizler uzatmıyorsunuz,
uzatmazsınız
أَنْتُما لا تَمُدّانِ
Siz ikiniz uzatmıyorsunuz,
uzatmazsınız
أَنْتَ لا تَمُدُّ
Sen uzatmıyorsun, uzatmazsın
Muhâtab
أَنْتُّنَّ لا تَمُدْنَ / تَمْدُدْنَ
Sizler uzatmıyorsunuz,
uzatmazsınız
أَنْتُما لا تَمُدّانِ
Siz ikiniz uzatmıyorsunuz,
uzatmazsınız
أَنْتِ لا تَمُدّينَ
Sen uzatmıyorsun, uzatmazsın
Muhâtaba
نَحنُ لا نَمُدُّ
Biz uzatmıyoruz, uzatmayız
  أَنا لا أَمُدُّ
Ben uzatmıyorum, uzatmam
Mutekellim

.لا يَقُصُّ الأبُ قِصَّةً      Baba bir hikâye anlatmıyor.