Nahiv

Vasıl ve Katı’ Hemzesi

Arapçada kelime başında gelen hemzeler iki çeşittir.

  1. Vasıl hemzesi
  2. Katı’ hemzesi

Vasıl hemzesi, söz başında geldiği zaman okunduğu halde, söz arasında geldiğinde okunmayan hemzedir.

أُكْتُبُ دَرْسَك                   إِذَا فَهِمْتَ الدَّرسَ فَاكْتُبْهُ بِانْتِبَاهٍ

İlgili Makaleler

اِعْمَلْ بِعِلْمِك                           إِذَ عَلِمْتَ فَاعْمَلْ بِعِلْمِك

اِمْرَةُ زَيْدٍ زَيْنَبُ                         جَاء زَيْدٌ وامْرَأَتُهُ زَيْنَب

Yukarıdaki örneklerde cümlenin başında gelen hemzeler okunurken cümle ortasında aynı kelime kullanıldığında gelen hemzeler okunmamaktadır.

Sülasi emirler ile hümasi ve südasilerin mazi, emir ve masdarlarının başında yer alan hemzeler vasıl hemzesidir.

Ayrıca şu isimlerin başındaki hemzeler de vasıl hemzesidir;

اِمْرَأَةٌ, اِبْنٌ, اِثْنَانِ, اِثْنَتَانِ, اِمْرُؤٌ, اِسْمٌ, اِسْتٌ, اَيْمٌ, اَيْمُنٌ

Katı’ hemzesi ise her durumda yazılan ve okunan hemzedir. Katı’ hemzeleri if’al babının mazı, emir ve masdarlarının başındaki hemzeler katı’ hemzesidir.

أَنصِتُ, إنْزَال, أَنْزِلْ  kelimelerinde olduğu gibi.

Hemzenin Yazılışı

Hemzenin yazımı kelime içinde bulunduğu yere göre değişiklik göstermektedir. Hemze sözcüğün ilk harfi olduğunda her zaman elif üzerine yazılır. Hemze ortada olduğunda kendi harekesine ve kendisinden önceki harfin harekesine bakılır, hangisi daha güçlüyse o harekeye uygun bir harf üzerine yazılır. Örneğin fetha ise “elif ”, damme ise “vâv”, kesra ise “ye” üzerine yazılır. Hemze sonda olduğunda ise sadece kendisinden önceki harfin harekesine uygun bir harf üzerine yazılır.

Araplar bu kuralı öğretirken harekeleri güçlüden zayıfa doğru sıralarlar, buna göre harekeler en güçlüden zayıfa doğru sırasıyla kesra, damme, fetha, sükûn şeklindedir. Örneğin, hemzenin ortada geldiği تَقْرَئِينَ fiilinde hemzenin harekesi kesra, kendisinden önceki harfin harekesi fethadır ve kesra daha güçlü bir hareke olduğundan hemze ona uygun olarak ي üzerine yazılmıştır. Yine hemzenin ortada geldiği يَقرْؤَوُن fiilinde hemzenin harekesi damme, kendisinden önceki harfin harekesi fethadır ve damme daha güçlü bir hareke olduğundan hemze ona uygun olarak و üzerine yazılmıştır.