Sahîh fiiller grubunun üçüncü ögesi olan Mehmûz fiiller ( الأفعال المهموزة ) yapısında hemze bulunan fiillerdir. Mehmûz fiiller, hemzenin fiilin başında, ortasında veya sonunda oluşuna göre üçe ayrılırlar.

İlk harfi, yani fâu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere mehmûzu’l-fâ (örneğin: أَكَلَ );

orta harfi, yani ‘aynu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere mehmûzu’l-‘ayn (örneğin: سَأَلَ );

son harfi, yani lâmu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillere de mehmûzu’l-lâm (örneğin: قَرَأ ) adı verilir.

Hangi türden olursa olsun mehmûz fiillerin mâzî ve muzâri çekimleri, tıpkı sâlim bir fiilin mâzî ve muzâri çekimi gibidir. Şimdi bu fiillerin mâzî ve muzâri çekimlerini inceleyelim.

Mehmûzu’l-fâ’nın Mâzî Çekimi

Mehmuz’ul-Fa Fiilin Mâzi Çekimi
Çoğul (Cem’)	İkil (Tesniye)	Tekil (Müfref)
هم أكلُواOnlar yediler	هما أكلَاO ikisi yedi	َهو أكَلO yedi	Gaib
َهن أكلْنOnlar yediler	هما أكلتَاO ikisi yedi	َْهي أكلتO yedi	Gaibe
انتم أكلْتُمْSiz yediniz	انتما أكلSiz ikiniz yediniz	ّانت أكلتSen yedin	Muhatab
انتنَّ أكلْتُنَّSiz yediniz	انتما أكلْتُمَاSiz ikiniz yediniz	انتِ أكلْتِSen yedin	Muhataba
نحن أكلْنَاBiz yedik		انا أكلْتُBen yedim	Mütekellim

Örnek;

Hasta yemeği yedi.    .أَكَلَ المرَِيضُ الطّعامَ
أَكَلَ : Mâzî fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
المرَيضُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
الطّعامَ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha.

Mehmûzu’l-fâ’nın Muzari Çekimi

Mehmuz’ul-Fa Fiilin Muzari Çekimi
Çoğul (Cem’)	İkil (Tesniye)	Tekil (Müfref)
هم يأكلُونOnlar yediler	هما يأكلَانO ikisi yedi	َهو يأكَلO yedi	Gaib
َهنا يأكلْنOnlar yediler	هما تأكلَانِO ikisi yedi	ُهي تأكُلO yedi	Gaibe
انتم تأكلْتُمْSiz yediniz	انتما تأكلSiz ikiniz yediniz	ّانتَ تأكلتSen yedin	Muhatab
انتنَّ تأكلْتُنَّSiz yediniz	انتما تأكلْتُمَاSiz ikiniz yediniz	انتِ تأكلْتِSen yedin	Muhataba
نحن نأكلْنَاBiz yedik		انا أكلْتُBen yedim	Mütekellim

Not: Mehmûz fiillerin olumsuz çekimleri de tıpkı sâlim fiillerin olumsuz çekimleri gibidir. Birinci kitapta da değinildiği
gibi mâzî olumsuz çekiminde fiilin başına ما ; muzâri olumsuz çekiminde fiilin başına لا veya ما olumsuzluk
edatları getirilir.

Örnek;

Öğrenci, öğle yemeğini okulda yemiyor.  .لا يأْكُلُ الطّالِبُ الغَداءَ في المدَْرَسَةِ
لا : Olumsuzluk edatı
يأْكُلُ : Muzâri fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
الطّالِبُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
الغَداءَ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha.
في : Harf-i cer
المدَْرَسةِ : Mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.

Mehmûzu’l-lâm’ın Mâzî Çekimi

Mehmûzu’l-lâm türünde olan قَرَأَ fiili tıpkı sâlim bir fiil gibi çekilir. Mâzî çekimi aşağıdaki gibidir.

Mehmuz’ul-Lâm Fiilin Mazi Çekimi
Çoğul (Cem’)	İkil (Tesniye)	Tekil (Müfref)
هُمْ قَرَؤوا Onlar okudular	(هُمَا قَرَآ (قَرَأا O ikisi okudu	هُوَ قَرَأَ O okudu	Gaib
هُنَّ قَرَأْنَ Onlar okudular	هُا قَرَأَتا O ikisi okuduْ	هِيَ قَرَأَت O okudu	Gaibe
أَنْتُمْ قَرَأْتُْ Sizler okudunuz	أَنْتُما قَرَأْتُا Siz ikiniz okudunuzَ	أَنْتَ قَرَأْت Sen okudun	Muhatab
أَنْتَُّ قَرَأْتُنَّ Sizler okudunuz	أَنْتُما قَرَأْتُا Siz ikiniz okudunuz	أَنْتِ قَرَأْتِ Sen okudun	Muhataba
نَْنُ قَرَأْنا Biz okudukُ		أَنا قَرَأْت Ben okudum	Mütekellim

Örnek;

İmam, Kur’ân-ı Kerîm’den iki sayfa okudu.       .قَرَأَ الإمامُ صَفْحَتَيِْ مِن القُرْآنِ الكَريمِ
قَرَأ : Mâzî fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, eril.
الإمامُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
صَفْحَتَيِْ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki “ ي – ye”, çünkü ikil bir isim.
من : Harf-i cer
القُرْآنِ : Mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.
القُرْآنِ : الكَريمِ ’nin sıfatıdır, dolayısıyla onun gibi tekil, eril, belirli ve mecrûrdur.

Mehmûzu’l-lâm’ın Muzâri Çekimi

قَرَأَ fiili üçüncü kalıptandır. Muzâri çekimi aşağıdaki gibidir.

Mehmuz’ul-Lâm Fiilin Mazi Çekimi
Çoğul (Cem’)	İkil (Tesniye)	Tekil (Müfref)
هُمْ يَقْرَؤونَ Onlar okuyorlar, okurlar	هُا يَقْرَآنِ O ikisi okuyor, okur	هُوَ يَقْرَأُ O okuyor, okur	Gaib
هُنَّ يَقْرَأْنَ Onlar okuyorlar, okurlar	هُا تَقْرَآنِ O ikisi okuyor, okur	هِيَ تَقْرَأُ O okuyor, okur	Gaibe
أَنْتُمْ تَقْرَؤونَ Sizler okuyorsunuz, okursunuz	أَنْتُما تَقْرَآنِ Siz ikiniz okuyorsunuz, okursunuz	أَنْتَ تَقْرَأُ Sen okuyorsun, okursun	Muhatab
أَنْتُنَّ تَقْرَأْنَ Sizler okuyorsunuz, okursunuz	أَنْتُما تَقْرَآنِ Siz ikiniz okuyorsunuz, okursunuz	أَنْتِ تَقْرَئِينَ Sen okuyorsun, okursun	Muhataba
نَْحنُ نَقْرَأُ Biz okuyoruz, okuruz		أَنا أقْرَأُ Ben okuyorum, okurum	Mütekellim

Örnek;

Iraklı kız, peygamberlerin kıssalarını okuyor.      .تَقْرَأُ البِنْتُ العِراقِيَّةُ قَصَصَ الأَنْبِياءِ
تَقْرَأُ : Muzâri fiil (mehmûz), üçüncü tekil şahıs, dişil.
البِنْتُ : Fâil, merfû, ref alâmeti sondaki damme.
البِنْتُ : العِراقِيَّةُ ’nun sıfatıdır, dolayısıyla onun gibi tekil, dişil, belirli ve merfûdur.
قصِصََ : Mef‘ûlun bih, mansûb, nasb alâmeti sondaki fetha; ayrıca muzâf.
الأَنْبِياءِ : Muzâfun ileyh, mecrûr, cer alâmeti sondaki kesra.

Not: Mehmûzu’l-‘ayn türünün mâzî ve muzâri çekimi de tıpkı sâlim bir fiil gibi olduğundan burada tekrar edilmemiştir.